Hotan'ın Hikayesi (Khotan, Xīnjiāng, Çin)

Hotan - Çin'de İpek Yolu Üzerindeki Bir Vaha Devletinin Başkenti
Hotan, 2.000 yıldan daha uzun bir süre önce başlayan ve Orta Asya'nın uçsuz bucaksız çöl bölgeleri üzerinden Avrupa, Hindistan ve Çin'i birbirine bağlayan bir ticaret ağı olan antik İpek Yolu üzerindeki büyük bir vaha ve şehrin adıdır.

• Hotan, M.Ö. 3. yüzyılda başlayan antik Yutian krallığının başkentiydi.
• Bugün Çin'in Sincan Eyaleti'nde Tarım havzasının (Tarim Basin) batı ucunda yer almaktadır.
• Hindistan, Çin ve Avrupa arasındaki İpek Yolu üzerindeki ticareti ve trafiği kontrol eden bir avuç devletten biridir.
• Başlıca ihraç ürünleri deve ve yeşil yeşim (Green Jade) taşıdır.

Hotan Krallığı'nın 1000 yılı civarındaki haritası.

Hotan, bin yıldan uzun bir süre boyunca bölgedeki seyahat ve ticareti kontrol eden bir avuç güçlü ve az çok bağımsız devletten biri olan Yutian adlı önemli bir antik krallığın başkentiydi. Tarım havzasının (Tarim Basin) bu batı ucundaki rakipleri arasında Shule ve Suoju (Yarkand olarak da bilinir) vardı. Hotan, modern Çin'in en batıdaki eyaleti olan Sincan eyaletinin güneyinde yer almaktadır. Siyasi gücünü, Çin'in güney Tarım Havzası'ndaki iki nehir olan Yurung-Kash ve Qara-Kash üzerinde, neredeyse geçit vermeyen geniş Taklamakan Çölü'nün güneyindeki konumundan alıyordu.

Tarihi kayıtlara göre Hotan çifte koloniydi ve ilk olarak MÖ üçüncü yüzyılda efsanevi Kral Asoka'nın [MÖ 304-232] birkaç oğlundan biri olan ve Asoka'nın Budizm'i kabul etmesinin ardından Hindistan'dan sürülen Hintli bir prens tarafından kurulmuştu. İkinci bir yerleşim sürgündeki bir Çin kralı tarafından gerçekleştirilmiştir. Bir savaştan sonra iki koloni birleşti.



Güney İpek Yolu Üzerindeki Ticaret Ağları
İpek Yolu, İpek Yolları olarak adlandırılmalıdır çünkü Orta Asya'da birkaç farklı gezinti yolu vardı. Hotan, Tarım Nehri'nin (Tarim River) Lop Nor'a girişine yakın olan Loulan şehrinde başlayan İpek Yolu'nun ana güney rotası üzerindeydi.

Loulan, Dunhuang'ın (Donwhang) batısında, Altun Şan'ın kuzeyinde ve Turfan'ın güneyindeki çöl bölgesini işgal eden bir halk olan Şanşan'ın başkentlerinden biriydi. Loulan'dan güney rotası 620 mil (1.000 kilometre) Hotan'a, ardından 370 mil (600 km) daha ilerleyerek Tacikistan'daki Pamir dağlarının eteklerine ulaşıyordu. Raporlara göre Hotan'dan Dunhuang'a yürümek 45 gün sürüyordu; atınız varsa 18 gün.



Değişen Kader
Hotan ve diğer vaha devletlerinin talihi zaman içinde değişmiştir. Sima Qian tarafından MÖ 104-91 yıllarında yazılan Shi Ji (Büyük Tarihçinin Kayıtları), Hotan'ın Pamir'den Lop Nor'a kadar olan 1.000 mil (1.600 km) mesafeyi kontrol ettiğini ima etmektedir. Fakat MS 455'te ölen Fan Ye tarafından yazılan Hou Han Shu'ya (Doğu Han ya da Geç Han Hanedanlığı Kroniği, MS 25-220) göre Hotan "sadece" Kaşgar yakınlarındaki Shule'den doğu-batı yönünde 500 mil (800 km) mesafe olan Jingjue'ye kadar olan güzergâhın bir bölümünü kontrol ediyordu.

Belki de en muhtemel olan, vaha devletlerinin bağımsızlığı ve gücünün müşterilerinin gücüne göre değiştiğidir. Bu devletler aralıklı olarak ve çeşitli şekillerde Çin, Tibet veya Hindistan'ın kontrolü altındaydı: Çin'de, o anda kimin kontrolünde olduklarına bakılmaksızın, her zaman "batı bölgeleri" olarak biliniyorlardı. Örneğin, M.Ö. 119 yılında Han Hanedanlığı döneminde siyasi sorunlar ortaya çıktığında Çin güney rotası boyunca trafiği kontrol ediyordu. Daha sonra Çinliler ticaret yolunun korunmasının faydalı olacağına ancak bölgenin kritik bir öneme sahip olmadığına karar verdiler ve vaha devletleri önümüzdeki birkaç yüzyıl boyunca kendi kaderlerini kontrol etmeye bırakıldılar.



Tüccarlık ve Ticaret
İpek Yolu boyunca ticaret bir zorunluluktan ziyade lüks meselesiydi çünkü uzun mesafeler ve develerin ve diğer yük hayvanlarının sınırları, yalnızca yüksek değerli malların -özellikle ağırlıklarına göre- ekonomik olarak taşınabileceği anlamına geliyordu.



Hotan'dan yapılan başlıca ihracat kalemi yeşim taşıydı: Çinliler en azından M.Ö. 1200'lerden itibaren yeşil Hotan yeşim taşını ithal ediyorlardı. Han Hanedanlığı döneminde (M.Ö. 206-M.S. 220), Hotan'dan geçen Çin ihraç mallarının başında ipek, lake ve külçe geliyordu ve bunlar Orta Asya'dan gelen yeşim taşı, kaşmir ve Roma İmparatorluğu'ndan gelen yün ve keten dahil diğer tekstil ürünleri, Roma'dan gelen cam, üzüm şarabı ve parfümler, köleleştirilmiş insanlar ve Fergana'nın ünlü atları da dahil olmak üzere aslan, devekuşu ve zebu gibi egzotik hayvanlarla takas ediliyordu.

Tang Hanedanlığı döneminde (MS 618-907) Hotan'dan geçen başlıca ticaret malları tekstil ürünleri (ipek, pamuk ve keten), metaller, tütsü ve diğer aromatik maddeler, kürkler, hayvanlar, seramikler ve değerli minerallerdi. Mineraller arasında Afganistan Badakshan'dan lapis lazuli; Hindistan'dan akik; Hindistan'daki okyanus kıyısından mercan ve Sri Lanka'dan inciler vardı.



Hotan At Sikkeleri
Hotan'ın ticari faaliyetlerinin İpek Yolu boyunca en azından Çin'den Kabil'e kadar uzanmış olması gerektiğine dair kanıtlardan biri, güney güzergahı boyunca ve müşteri devletlerinde bulunan bakır/bronz sikkeler olan Hotan at sikkelerinin varlığıdır.

Hotan at sikkelerinin (Sino-Kharosthi sikkeleri olarak da adlandırılır) bir yüzünde 6 zhu ya da 24 zhu değerlerini ifade eden Çince karakterler ve Hint Kharosthi yazısı, arka yüzünde ise bir at resmi ve Kabil'deki Hint-Yunan kralı Hermaeus'un adı yer alır. Zhu, antik Çin'de hem bir para birimi hem de bir ağırlık birimiydi. Araştırmacılar Hotan at sikkelerinin MÖ birinci yüzyıl ile MS ikinci yüzyıl arasında kullanıldığına inanmaktadır. Sikkelerin üzerinde altı farklı kral ismi (ya da isim versiyonu) yazılıdır ancak bazı akademisyenler bunların hepsinin aynı kralın isminin farklı yazılış versiyonları olduğunu savunmaktadır.



Hotan ve İpek
Hotan'ın en bilinen efsanesi, Batı'nın ipek yapım sanatını ilk öğrendiği yer olduğu söylenen antik Serindia olduğudur. MS 6. yüzyılda Hotan'ın Tarım'da ipek üretiminin merkezi haline geldiğine şüphe yoktur; ancak ipeğin doğu Çin'den Hotan'a nasıl taşındığı bir entrika hikayesidir.

Hikayeye göre bir Hotan kralı (muhtemelen MS 320'lerde hüküm sürmüş olan Vijaya Jaya) Çinli gelinini, Hotan'a gelirken şapkasına sakladığı dut ağacı tohumlarını ve ipekböceği pupa kutularını kaçırmaya ikna etmiştir. Hotan'da 5-6. yüzyıllarda tamamen büyük bir ipekböceği kültürü (ipekböcekçiliği olarak adlandırılır) kurulmuştur ve bunun başlaması muhtemelen en az bir ya da iki nesil almıştır.



Hotan'da Tarih ve Arkeoloji
Hotan'a atıfta bulunan belgeler arasında Hotan, Hint, Tibet ve Çin belgeleri bulunmaktadır. Hotan'ı ziyaret ettiğini bildiren tarihi şahsiyetler arasında MS 400 yılında burayı ziyaret eden gezgin Budist keşiş Faxian ve MS 265-270 yılları arasında antik Hint Budist metni Prajnaparamita'nın bir kopyasını aramak için buraya uğrayan Çinli bilgin Zhu Shixing bulunmaktadır. Shi Ji'nin yazarı Sima Qian, M.Ö. ikinci yüzyılın ortalarında burayı ziyaret etmiştir.

Hotan'daki ilk resmi arkeolojik kazılar 20. yüzyılın başlarında Aurel Stein tarafından gerçekleştirilmiştir, ancak alanın yağmalanması 16. yüzyılın başlarında başlamıştır.


- K. Kris Hirst'in çalışmalarından çevrilmiştir.
- ThoughtCo'ya teşekkürler.



Biraz daha:
Hotan, Wade-Giles romanizasyonu Ho-t'ien, geleneksel Hotan, vaha kasabası, Sincan'ın güneybatı Uygur Özerk Bölgesi, uzak batı Çin. Hotan, ilçe düzeyinde bir şehirdir ve Takla Makan Çölü'nün güney kenarı boyunca uzanan vahalara dayanan bir dizi ilçeyi yöneten Hotan vilayetinin (diqu) idari merkezidir.

Bunların en büyüğü olan Hotan vahası, kuzeybatıda Karakax (Moyu) ve doğuda Luopu (Lop) bölgelerini kapsamaktadır. Vaha, güneydeki yüksek Kunlun Dağları'ndan akan Karakax (Kalakashi) ve Yurungkax (Yulongkashi) nehirleri tarafından sulanır. Bu nehirler vahanın kuzeyinde birleşerek kuzeydeki çöle dökülen Hotan (Khotan) Nehri'ni oluştururlar. Nehirler yaz aylarında en yüksek debiye ulaşır ve yılın büyük bir bölümünde neredeyse kurudur.

Hotan ilk olarak Han Hanedanlığı döneminde (M.Ö. 206-M.S. 220) Çin ile temasa geçmiştir. Xi (Batı) Han (M.Ö. 206-M.S. 25) döneminde kaşif Zhang Qian iki kez batı bölgesine elçi olarak gitmiş (M.Ö. 139 ve 119) ve ikinci görevinde yardımcısını Yutian'a (bugünkü Hotan) göndermiştir. Dong (Doğu) Han'ın (MS 25-220) general Ban Chao önderliğinde Orta Asya'ya yaptığı seferler sırasında Hotan MS 1. yüzyılın sonlarında bir süreliğine fethedilmiştir. Bu ilk zamanlarda bölgede Çinliler tarafından Vijaya olarak bilinen, Hint-Avrupa dili konuşan ve kuzey Hindistan ve Afganistan kültüründen çok etkilenen Ari bir halk yaşıyordu. Krallıkları, Çin'den Batı'ya (Pamirler üzerinden) ve ayrıca Hindistan'a giden İpek Yolu üzerinde önemli bir noktayı temsil ediyordu. Burası hem önemli bir ticaret merkezi hem de Budizm'in Kuzey Çin'e ulaştığı başlıca yerlerden biriydi. Tang Hanedanlığı'nın (618-907) yayılmacı politikası Çin ordularını 630'larda Tarım Havzası'na soktuğunda, Çinliler Hotan'ı tekrar ele geçirdiler. Bir süre güneydeki Tibetliler tarafından tartışılan Tang hükümeti burada Bisha (Vijaya'nın Çince transkripsiyonu) genel hükümetini kurdu. Burası Çinlilerin 752 yılında Talas Nehri'nde (bugün Kazakistan'da) Araplara yenilerek Orta Asya'dan çekilmeleri sırasında yıkılmıştır.

10. yüzyılda Hotan, Uygur İmparatorluğu'nun bir parçası olan komşu vaha devleti Kaşgar (Kashi) tarafından fethedildi ve 12. yüzyılda Xi Xia hanedanı (Tangut halkları) tarafından alındı. 1219 yılında Moğollar tarafından istila edilmiştir. Çin'de 8. yüzyılda ince kumaşları ve sofistikeliğiyle zaten ünlüydü ve Venedikli gezgin Marco Polo 1274'te burayı ziyaret ettiğinde, bir ticaret merkezi olarak önemini ve özellikle ince pamuğu olmak üzere tarımsal zenginliğini kaydetti. 18'inci yüzyılın ortalarında Çin kontrolüne geçen Hotan, 1862'de Çinlilere karşı başlayan Müslüman İsyanı'nda önemli bir rol oynamış ve 1878'de Çin güçleri tarafından geri alınan son yerlerden biri olmuştur.

Vaha, özenle sulanan tarımın köklü bir merkezidir. Mısır (maize), buğday, pirinç ve darı temel tahıllardır. Pamuk yoğun olarak yetiştirilir ve bölgede dut da dahil olmak üzere çok sayıda meyve üretilir. İpek ve pamuklu kumaşlar üreten köklü bir tekstil endüstrisi vardır. Yerel sürüler halı ve keçe yapımında kullanılan ince yün üretmektedir. Bölge sınırlı miktarda alüvyonlu altın kaynağıdır ve Doğu Asya'da başlıca yeşim taşı kaynağı olarak ünlüdür. Metal işleri ve mücevherleriyle de ünlüdür. Karayolları Hotan'ı doğuda Anxi'ye (Gansu eyaletinde) ve batıda Kaşgar'a bağlamaktadır. Hotan ile Sincan'ın başkenti Ürümçi arasında hava ulaşımı vardır. Nüfus (2000 yılında) 101,750.

- Amy Tikkanen'ın yazısından çevrilmiştir. (Britannica)