Jangan Cave'in Hikayesi (Yungang Mağaraları, Shanxi, Çin)

Bir mağaraya baktığınızı ve size doğru bakan anıtsal bir oyma Buda gördüğünüzü hayal edin. Bu, Çin de dahil olmak üzere Budizm'in yayıldığı Asya'nın bazı bölgelerinde bugün ayakta kalan kayalara oyulmuş komplekslerde bulunan pek çok Budist heykelinden yalnızca biridir.



Yungang 云冈, 45'ten fazla büyük mağara ve 200'den fazla küçük niş ile Çin'deki en eski kayaya oyulmuş Budist mağara-tapınak kompleksleri arasındadır. Alanın kendisi güneye bakan bir uçurum boyunca yarım milden fazla uzanır ve Shanxi Eyaletindeki Datong şehrinin yaklaşık 18 kilometre (arabayla 30 dakika) batısında yer alır.



Yungang, Çin Budist sanatının kalıcı bir mirası ve UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır. Muhteşem bir şekilde oyulmuş mağara tapınakları ve çok renkli heykelleri ile ünlüdür. Güney, Orta ve Doğu Asya'nın (güney Çin) çeşitli sanatsal geleneklerinin yeni bir şey yaratmak için nasıl entegre edildiğini ve yeniden karıştırıldığını göstermektedir. Yungang mağara tapınakları (bazen Yungang Mağaraları olarak da adlandırılır) aynı zamanda hükümdarların siyasi otoritelerini inşa etmeleri ve iletmeleri için önemli bir mekandı.



Tanyao'nun beş mağarası ve imparatorluk himayesi
Yungang'ın inşası, uçurumun batı ucundaki beş mağara tapınağı (bugün bu beşi 16 ila 20 arasında numaralandırılmıştır) ile başlamıştır. Mağaralar, MS 460 yılı civarında Kuzey Wei Hanedanlığı tarafından yaptırılmıştır. Kuzey Wei Hanedanlığı, yakınlardaki başkentleri Pingcheng'den (bugünkü Datong) yönetilmiştir.

Kuzey Wei hükümdarları kuzey Çin'den Tuoba klanına mensuptu ve Han Çinlisi (Çin'in baskın etnik kökeni) değillerdi. Kuzey Wei hükümdarları yaklaşık iki yüzyıl süren siyasi çalkantı ve yoğun toplumsal değişimin ardından MS 439'da kuzey Çin'i birleştirdi. Daha da önemlisi, Budizm'i devlet dini olarak tesis ettiler. Kraliyet ailesi ve saray seçkinleri Budizm'in ciddi destekçileriydi. Hanedanlığın başkenti Pingcheng, Çin'deki en önemli Budist din ve sanat merkezi haline geldi.



16, 17, 18, 19 ve 20 numaralı mağaraların her birinde merkezi simge olarak devasa bir Buddha bulunur. Örneğin 20 numaralı mağarada meditasyon pozisyonunda oturan devasa bir Buddha ve bir yanında ayakta duran bir görevli Buddha bulunmaktadır. Muhtemelen diğer tarafta başka bir görevli Buddha daha vardı ama o da mağaranın dış duvarıyla birlikte kaybolmuştur.



Ana Buda'nın boyu yaklaşık 13 metredir. Dolgun yanakları, kalın boynu, uzun gözleri, keskin kesilmiş burnu, hafifçe gülümseyen dudakları ve geniş omuzları ile vakur bir görünüme sahiptir.

Ana Buddha'nın arkasındaki iyi korunmuş hale, alev desenlerinden oluşan bir dış bant ve minyatür boyutta oturan yedi Buddha ile süslenmiş iki iç banttan oluşur. Cübbenin kenarlarında zikzak desenler bulunur. Ana Buddha'nın sağ omzu açıkta bırakılmışken, doğu duvarındaki ayakta duran görevli Buddha yüksek yakalı ve her iki omzu da örten bir cübbe giymektedir.



Tarihi kayıtlar, resmi rütbelere sahip ünlü bir keşiş din adamı olan Tanyao'nun, İmparator Wencheng'e Kuzey Wei hanedanlığının beş kurucu imparatorunun anısına beş mağara-tapınağın (Mağara 16-20) inşasını üstlenmesini tavsiye ettiğini anlatır. Kuzey Wei imparatorunun yaşayan Buddha olduğunu iddia eden bu proje, imparatorun siyasi ve ruhani meşruiyetini ilan ediyor ve imparatorluk ailesinin yönetimini güçlendiriyordu.



Eşleştirilmiş mağaralar ve Yungang'daki büyük gelişme
İlk siparişten yaklaşık on yıl sonra başlayan Yungang'daki imparatorluk projeleri, MS 470'lerden 494'e kadar süren ikinci bir aşamaya geçmiştir. 20. Mağara'da bulunan anıtsal Buddha'nın aksine, ikinci aşama mağara tapınaklarının içi Buddhalar, bodhisattvalar ve diğer ilahi figürleri çeşitli ölçeklerde ve konfigürasyonlarda tasvir eden kabartmalarla süslenmiştir.



İnşaatın ikinci aşamasında geliştirilen en belirgin özelliklerden biri, benzer bir mimari plan ve resimsel programa sahip iki bitişik mağara olan çift mağaralardır. Eşleştirilmiş mağara-tapınak düzeninin sembolik olarak çakışan iki hükümdarın saltanatını temsil ettiği anlaşılmaktadır: İmparator Xiaowen (M.Ö. 471-499) ve İmparatoriçe Dowager Wenming (M.Ö. 442-490). Eşleştirilmiş mağara-tapınakların kullanımı, hanedanın imparatorluk gücünü göstermenin bir başka yolu haline gelmiştir.



Eşleştirilmiş Mağara 5 ve 6, Yungang'daki en cömertçe dekore edilmiş mağara tapınakları arasındadır. Mağara 6'da bir ön oda ve merkezi bir sütunla desteklenen kare bir ana oda bulunmaktadır (Mağara 6'nın tamamını 3D olarak görüntülemek için buraya tıklayın). Işığı içeri almak için ana odaya giden geçidin hemen üzerinde kare şeklinde bir pencere açılmıştır (fotoğraflarda veya 3D görüntüde görmek zor olsa da).

Mağara 6'nın ana odasında, doğu, güney ve batı duvarları dikey olarak karmaşık resimsel programlar içeren üç ana bölüme ayrılmıştır (kuzey duvarında, sonradan onarılan bir Buda üçlüsünü barındıran büyük bir niş bulunmaktadır). Oda boyunca oturan Buda figürlerine ve Buda'nın yaşamından sahnelere rastlarız. M.Ö. 6. yüzyılda Ganj Nehri havzasında yaşadığına inanılan tarihi Buda'nın tasvirleri büyük ölçüde Budist metinlerden derlenmiştir. Buda'nın biyografisi, doğumundan aydınlanmasına ve nihayetinde nihai yok oluş olan nirvanaya kadar hayatının gidişatını detaylandırmaktadır. Buda'nın yaşamı Budist dünyasında sanatsal temsiller için en popüler temalar arasındaydı.

Buda'nın yaşamından bir sahne (doğu duvarının güney ucunda), Buda'nın tahtındaki bir çift geyik tasviriyle tanımlanabilen Geyik Parkı'ndaki Buda'nın İlk Vaazını göstermektedir. Arka planda, ayakta duran iki bodhisattva ve sayısız tapınan tarafından kuşatılmış, üstü örtülü, ayakta duran bir Buddha görüyoruz. Ayakta duran Buda nişinin hemen altında, beş katlı iki pagodanın (fotoğraftaki sahnenin kenarlarında görülebiliyor) çevrelediği trapez biçimli bir nişte sağ elini kaldırmış (korkusuz jest) oturan bir Buda görülebiliyor. Tapınanlar ya tahtın önünde diz çökmekte ya da Buda'nın iki yanında ayakta durmaktadır.



Kaya oyma mağara-tapınaklar
Kayaya oyulmuş mağara-tapınaklar ilk olarak M.Ö. 1. yüzyılda Batı Hindistan'da ortaya çıkmıştır. İki temel tip vardır: apsidal şekilli (yarım daire) chaitya (Hint dinlerinde kutsal alan, tapınak veya dua salonu) ve keşişlerin ikamet ettiği vihāra mağaraları - her ikisine de Hindistan'daki Ajanta mağaraları gibi yerlerde rastlıyoruz. Her iki tip de yapılarda yapılan değişikliklerle 5. yüzyıla kadar doğuya, Orta Asya'ya aktarılmıştır. Yungang'da kutsal alan tipi, Mağara 6'da gördüğümüz gibi, ortasında merkezi bir sütun barındıran kare bir şekle daha da uyarlanmıştır. Aynı zamanda, bir dizi mimari özellik günümüz kuzeydoğu Çin ve Kuzey Kore'sindeki Goguryeo mezarlarında emsallerini bulmaktadır.

Peki bu farklı geleneklerin Yungang'da bir araya gelmesini sağlayan neydi?



Sanatsal üslupların aktarımları ve dönüşümleri
Yungang, Güney Asya, Orta Asya ve Budizm öncesi Çin'in çoklu sanatsal geleneklerinin yeni bir şeyde sentezlendiği bir merkezdi. Bu, Doğu Asya ile Avrasya'nın geri kalanını birbirine bağlayan antik ticaret yolları ağı olan İpek Yolu sayesinde mümkün olmuştur. Avrasya'nın farklı bölgeleri arasındaki ekonomik, kültürel ve dini etkileşimlerin merkezinde yer alan İpek Yolu, en azından M.Ö. ikinci yüzyıldan beri İpek Yolu boyunca mal ve fikir alışverişinde bulunulmuştur. İpek Yolu, Kuzey Wei topraklarını Güney Asya'daki Budizm'in kutsal kalbine ve Budist öğretileri teşvik eden Orta Asya krallıklarına bağlamıştır.

Bu çeşitli geleneklerin karşılaşmasını kolaylaştıran başlıca etken, farklı bölgelerden insan kaynakları ve malzemelerin bir araya getirilmesiydi. Kuzey Wei sarayı 430'lu ve 440'lı yıllarda zanaatkârları ve keşişleri fethettiği topraklardan başkent Pingcheng'e taşıyan fermanlar yayınladı. İnsanların ve zanaatkârların başkentte yoğunlaşması iyi işlenmiş Budist manastırlarının, mağara tapınaklarının, heykellerin ve duvar resimlerinin sanatsal açıdan gelişmesine yol açtı. Pingcheng'de faal olan seçkin keşişler Chang'an ve Wuwei gibi diğer şehir merkezlerinde de dinî faaliyetlerde bulunmuş ve Orta Asyalı Budist topluluklarla yakın bağlarını sürdürmüşlerdir.



Kayaya oyulmuş mağara tapınaklarının biçimi Güney Asya'daki daha eski geleneklerden uyarlandığı gibi, Yungang'daki heykeller ve kabartmalar da kuzeybatı Hindistan ve Orta Asya'daki daha eski Budist sanat gelenekleriyle güçlü üslup ve ikonografik yakınlıklar sergiler. Örneğin, 16 ila 20 numaralı mağaralardaki ana devasa Buddha resimleri, kutsallık izlenimi yaratan nazik, sakin bir ifadeye sahip yuvarlak bir yüze ve vücudu sıkıca saran ancak şematik desenlerle işlenmiş bir cübbe stiline sahiptir. Tüm bu özellikler önceki geleneklerde, özellikle de günümüz kuzeybatı Hindistan ve Pakistan'ında yer alan bir Budist merkezi olan Gandhara'daki Budist heykellerinde bulunan estetiği yansıtmaktadır.

Yungang sanatı, 6. yüzyılın sonlarından itibaren Dunhuang gibi Orta Asya mağara tapınaklarını da etkilemiş, bu da İpek Yolu üzerindeki başlıca kültür merkezleri arasında dinamik bir alışverişin gerçekleştiğini göstermiştir.




İmparator Xiaowen dönemindeki Sinikleştirme reformları
Yungang'da görülen ve Çin Budist sanatı üzerinde uzun süreli bir etki yaratacak olan yeni gelişmelerden biri, Çinli olmayan geleneklerin Han Çin kültürüne uyarlanması süreci olan Sinikleştirme idi. Mağara 1'de, merkezi sütunun kanopisi ile tavan arasında, Meru Dağı'nı (Budist kozmolojisinde evrenin merkezi olarak kabul edilen kutsal dağ) temsil eden dağları çevreleyen iç içe geçmiş ejderhalar görürüz. Tasarım iki açıdan Budizm öncesi Çin geleneğinin güçlü etkisini gösterir. Birincisi, ejderhalar tipik Çin gelenekleriyle tasvir edilmiştir - dört ayaklı yılan benzeri kıvrımlı bir gövde. Çin öncesi Budist sanat geleneklerinde Meru Dağı ejderhalarla ilişkilendirilmemiştir. Ejderhaların tasarıma dahil edilmesi, motifin geleneksel Çin inançlarında ruhani bir yaşam gücüne yaptığı sembolik referansın bütünleştirildiğini ortaya koymaktadır.



Mağara 6'da, Sinikleşmiş özellikleri Buddha'nın manastır cübbesinin yeni stilinde de görmekteyiz; bu stil, kısmen açıkta kalan bir vücuda sıkıca yapışan eski stil yerine, vücudun etrafına düşen ve Buddha'yı tamamen giydiren gevşek bir drapeye sahiptir. Yeni tarz, saray görevlilerinin çağdaş kıyafetlerinde de paralellik gösterir.

Genel olarak, bu yeni stil ve motifler İmparator Xiaowen ve Dowager Wenming'in Taihe dönemindeki (MS 477-499) hükümdarlıkları sırasında teşvik ettikleri Sinikleştirme siyasi reformuna bir yanıt niteliğindedir. Reform, Çinli olmayan göçebe gruplar tarafından inşa edilen Kuzey Wei rejimini emperyal bir Çin hanedanı olarak meşrulaştırmayı ve imparatorluk genelinde daha büyük bir uyum duygusunu teşvik etmeyi amaçlıyordu.


Yungang'ın mirası
Başkentin MS 494 yılında Luoyang'a taşınmasına rağmen, Yungang'daki inşaatlar otuz yıl daha devam etmiştir. Bu evredeki mağara-tapınaklar, kompleksin daha önceki batı ucundakilerden çok daha küçük boyuttadır. Yarım bin yıldan fazla bir süre sonra, 13. yüzyılda Yungang Liao Hanedanlığı'nın başkenti olduğunda, Yungang mağaraların restorasyonu ve cephelerine ahşap yapıların yerleştirilmesiyle başka bir ihtişam dönemine tanıklık etmiştir. Ancak bu sadece geçici bir fenomendi. Bölge daha sonra, 20. yüzyılın başlarında keşif gezilerine çıkan yabancılar tarafından diğer önemli mağara tapınaklarıyla birlikte yeniden keşfedilene kadar yüzyıllar boyunca sessiz kaldı.

Yungang Mağara-tapınaklarının tarihi ve sanatı hakkındaki modern araştırmalar, alan hakkında yeni bilgiler sağlamaya devam etmiştir. Yungang'daki en son arkeolojik kazılar, uçurumun batı bölümünün üzerinde Kuzey Wei hanedanına tarihlenen bir manastırın kalıntılarını ortaya çıkarmıştır. İyi korunmuş avlu temelleri, merkezi stupa (Buda'ya atıfta bulunan bir mezar anıtı), keşişler için konut hücreleri ve nesneler, 5. yüzyıldan kalma önemli bir dini merkez olarak alana dair anlayışımızı zenginleştirmeye devam etmektedir.

- Jinchao Zhao'un çalışmalarından çevrilmiştir.
- Khan Academy'e teşekkürler.